Det ofte antagonistiske forholdet mellom kritikarar og kunstnarar, mellom kritikarar og kulturinstitusjonar, har avfødd mange beiske og bitre ord opp gjennom historia. Irske forfattarar har tradisjonelt vore ivrige her, frå Brendan Behan som samanliknar kritikaren med “ein evnukk i eit harem”, til Samuel Beckett som lar hovedpersonane i Mens vi ventar på Godot boltra seg i nedsetjande omtale av kvarandre – ein “diskusjon” Estragon vinn då han kallar Vladimir for kritikar – Crritic! Vladimir vert mållaus og skjønar at han har tapt.
Ein av dei sterkaste karakteristikkane av kritikaren og kritikarrolla er likevel levert av italienaren Giorgio Manganelli, i ei bok frå 1986. Her heiter det at “kritikeren er en jævla parasitt, en giftig sopp, en slimete og uspiselig snylter på kunstens tre! Et snyltedyr som suger seg feit på magre skribenters sildrende skrifter! En slibrig ål, en narrenes narr, tragediens bakside, en grotesk grimase av skurrende lyder, lånte tanker og fanteri!”
Dette er rimelegvis ikkje eit syn vi deler her i Kritikkbloggen Peiling, men vi noterer at ein heller ikkje skal bevega seg langt ut i bloggosfæren før ein støter på liknande harde ord om det profesjonelle, betalte kritikarkorpset – desse betrevitande, nedlatande og elitistiske smaksdommarane som trur dei veit betre enn “folk flest”. Hardt opparbeidd innsikt og vurderingskompetanse innan dei ulike kunstartane vert lite påakta der ute, blant bloggande meiningsatletar og skråsikre smaksdommarar.
Det interessante her er sjølvsagt ikkje den eventuelle kreativiteten som er i sving når ein skal ordleggja seg om kritikarens allmenne og særskilte kunnskaps- og dugløyse. Det interessante er grunnlaget for og grunntonen i den nye kritikken som vert retta mot den profesjonelle kritikaren, nemleg at kritikaren som ekspert er blitt historisk irrelevant og at “domstale frå oven” basert på kunnskap og årelang oppøvd estetisk sensitivitet er grunnleggande “udemokratisk”, ei slags forulemping av “vår” kulturelle smak.
Vi er altså alle kritikarar no: Ei sak er at vi som publikum reknar oss fullt ut i stand til å evaluera eige kulturkonsum. Aktive bloggar-kritikarar hevdar òg gjerne at folk heller vil ha råd frå nokon dei kjenner, nokon med same livskjensle og smak som dei sjølv, heller enn frå folk som trur dei veit betre enn andre. Slike forsøk på å svekka autoriteten til kritikarinstituttet kan ein gjerne kalla anti-elitisme, populisme eller beint fram for ei demokratisering av kulturell smaksdømming.
Kritikaren er berre kritikar så lenge han eller ho vert akseptert som smaksdommar
Det sentrale poenget her er at kritikaren berre er kritikar så lenge han eller ho vert akseptert som smaksdommar av publikum. Kunstdommaren har sjølv ein dommar, nemleg det publikum av opplyste lekmenn og –kvinner som han eller ho (i prinsippet) representerer. Det har sjølvsagt alltid vore slik at kritikken og kulturjournalistikken må finna publikum heime med sine format og henvendelsesformer. Dette er meir krevjande no enn før: Den nasjonale og globale produksjon og formidling av kulturprodukt (bøker, film, musikk, TV-program, dataspel, programvare og så vidare) er utan historisk sidestykke, både med omsyn til volum, mangfald og distribusjonshastighet. Interaktive medier og digitale nettverk gjev tilgang til kulturprodukt og kunnskapsbasar i hittil ukjent skala, dei skaper nye samhandlingsformer og kan spela ei vesentleg rolle i meir omfattande sosiale, politiske og kulturelle utviklingsprosessar.
Det publikum kritikken og kulturjournalistikken skal finna gehør hos med sine format og tiltaleformer er òg i endring: Endringar i og mangfaldiggjering av publikum sine kulturelle smakspreferansar, som følgje av høgare utdanningsnivå, nye generasjonar med andre typar mediekompetanse og erfaringar med andre kulturar og nye kulturuttrykk, har gjeve eit langt meir “dynamisk” og samansett kulturfelt enn tidlegare. Dei formidlingsmessige utfordringane som følgjer av dette, er betydelege.
Utvida rom for dialog og diskusjon mellom interesserte amatørar og profesjonelle kritikarar
Her i Peiling vil vi utforska desse endra vilkåra for ein oppegåande kulturjournalistikk, som òg i stor grad definerer det landskapet og dei klimatiske forholda kritikken lyt bevega seg i, der den lyt forsvara sin plass, der den, som alltid opp gjennom historia, lyt endra og fornya seg, innta nye positurar og roller, bryta sjangerkrav og finna opp nye. Vi inviterer til bidrag om kritikkens historie og institusjonalisering, og til analysar av kritikkens vilkår og situasjon i dag, innan dei ulike kunstartane. Ikkje minst ønskjer vi kulturjournalistiske bidrag – reportasjar, kommentarar og kritikkar, gjerne der ein prøver ut bestemte kritikarroller og eksperimenterer med etablerte sjangerkrav.
Med Internettet sine presentasjons- og koplingsmuligheter, med utvida rom for kontekstualisering og sjangermangfold, utvida rom for dialog og diskusjon mellom interesserte amatørar og profesjonelle kritikarar – innan Akademia og utanfor, så burde det vera lyse tider for kritikken, den journalistiske, den essayistiske og den akademiske, og alle dei blandingsformene som vil kunna oppstå når desse møtest i eit felles digitalt rom. Vi ønskjer oss òg bidrag om kulturproduksjonens politiske økonomi, om kulturpolitikk og kulturmarked.
Bidragsytarar til Kritikkbloggen Peiling vil i første omgang vera studentar på masterkurset Kulturjournalistikk og kunstkritikk ved Institutt for informasjons- og medievitskap. Men alle — studentar, tilsette og andre — som er opptekne av korleis vurderingskriterier og verdsetjing i den kulturelle offentligheten inngår i identitets- og opinionsskapande prosessar med betydning for politisk og samfunnsmessig forståing og engasjement, dei er velkomne med bidrag.
Altså, føreta ei peiling, og gje oss – lesarane – peiling. Velkomen med bidrag.